به گزارش خبرگزاری حوزه، چهارمین و بزرگ‌ترین عملیات از سلسله عملیات آزادسازی مناطق اشغالی، عملیات بیت‌المقدس بود که با اجرای آن بیش از پنج هزار کیلومتر مربع از مناطق اشغالی آزاد شد و تحول سیاسی و نظامی عظیمی به نفع جمهوری اسلامی پدید آمد.

با فرارسیدن سالروز عملیات بیت‌المقدس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس برآن شده است تا پژوهش‌های صورت گرفته در رابطه با این عملیات را که در قالب کتاب توسط این مرکز منتشر شده معرفی و شرح مختصری از هرکدام را ارائه کند.

۱- خونین شهر تا خرمشهر (فصل دوم: آزادسازی)

کتاب «خونین شهر تا خرمشهر» سه فصل دارد: فصل اول «از اشغال تا آزادسازی» است که به آغاز جنگ و اشغال خرمشهر می‌پردازد و ضمن شرح مقاومت مردم خرمشهر در محورهای مختلف جبهه و داخل شهر و چگونگی هجوم دشمن و مسیر حرکت نیروهای دشمن، به بررسی وضعیت داخلی عراق و تأثیر مقاومت ملت ایران بر استراتژی عراق می‌پردازد. در ادامه، بحثی کوتاه در مورد وضعیت سیاسی و نظامی کشور و هم‌چنین تحولات در عرصه سیاسی ایران در زمان اشغال خرمشهر دارد و زمینه‌های شروع طرح آزادسازی خرمشهر در جامعه و آغاز تلاش به این منظور را مطرح می‌نماید. فصل دوم، «آزادسازی»، به بررسی عملیات بزرگی که به آزادسازی خرمشهر انجامید (بیت‌المقدس) عملیات‌های ثامن‌الائمه، طریق‌القدس و فتح‌المبین پرداخته، ویژگی‌ها و مراحل مختلف هر عملیات را (از طرح‌ریزی و پشتیبانی تا نتایج) توضیح می‌دهد. فصل سوم به بازتاب پیروزی و نتایج آزادسازی خرمشهر، می‌پردازد و شرح می‌دهد که چگونه با آزادسازی خرمشهر، موقعیت ایران در منطقه تثبیت گردید.

این کتاب در نخستین همایش ادبی هنری حماسه خرمشهر برنده جایزه اول معرفی شد.

۲- جنگ؛ بازیابی ثبات (فصل سوم: آغاز تحول در جنگ و آزادسازی مناطق اشغالی)

موضوع اصلی کتاب «جنگ؛ بازیابی ثبات»، تشریح ابعاد و ویژگی‌های هجوم سراسری عراق به خاک ایران و علل توقف آن و سرانجام، چگونگی بیرون راندن نیروهای متجاوز از خاک ایران است.

در این جلد همچنین، تحولات سیاسی ایران در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱، که یکی از سرنوشت‌سازترین دوره‌های انقلاب اسلامی به شمار می‌رود و تأثیر به‌سزایی در ایجاد تحول در جبهه‌ها داشته است، بحث و بررسی می‌شود.

کتاب «جنگ؛ بازیابی ثبات»، از سه فصل تشکیل شده است. همچنین این کتاب دارای نقشه‌های متعددی است که موقعیت جغرافیایی عملیات‌ها را نمایش می‌دهد.

فصل اول با عنوان بررسی اهداف و مقاصد سیاسی عراق؛ در ابتدا استراتژی نظامی عراق را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد و با بررسی استعداد و گسترش ارتش عراق، سازمان نظامی و استراتژی عملیاتی ارتش عراق در جبهه‌های جنوب، میانی و شمالی، به تشریح پیشروی نیروهای عراقی می‌پردازد. فصل دوم با عنوان بن‌بست نظامی، بحران سیاسی؛ استراتژی بنی‌صدر را برای آزادسازی مناطق اشغالی مورد بررسی قرار می‌دهد. فصل سوم، آغاز تحول در جنگ و آزادسازی مناطق اشغالی نام دارد. در این فصل به بررسی زمینه‌های تحول در جنگ، اجرای چندین عملیات محدود و نتایج آن‌ها می‌پردازد.

۳- سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان) (فصل ۳: آزادسازی مناطق اشغالی، تداوم جنگ)

آغاز تا پایان کتاب «سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان)» هفت فصل دارد که در آن‌ها مطالب زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است: فصل اول «نگاهی اجمالی به عملیات والفجر هشت»، شکلگیری و چگونگی عملیات فاو؛ فصل دوم «تشدید فشار به جمهوری اسلامی»، تلاش قدرت‌های بزرگ برای فشار بیشتر به ایران جهت جلوگیری از موفقیت در جنگ، و استراتژی قدرت‌های بزرگ جهت خاتمه جنگ بدون طرف پیروز؛ فصل سوم «تدابیر و اقدامات مسؤولین کشور» به ویژه حضرت امام خمینی (ره)، رویارویی با وضعیت جدید و تأکید امام بر ادام هی جنگ، طرح‌ریزی و اجرای عملیات محدود؛ فصل چهارم «تجزیه و تحلیل ماجرای مکفارلین»، روند شکل‌گیری سیاست خارجی جدید آمریکا در مقابل ایران و تأثیرات تعیین کننده ماجرای مکفارلین در روابط دو کشور؛ فصل پنجم «عملیات کربلای چهار»، کمک‌های اطّلاعاتی آمریکا به عراق برای کشف مناطق عملیاتی؛ فصل ششم «عملیات کربلای چهار»، وضعیت دشوار جمهوری اسلامی در روند تحولات جنگ به‌ویژه پس از عملیات کربلای چهار؛ فصل هفتم «آخرین تحرک نظامی در جنوب»، چگونگی انجام عملیات کربلای هشت، مرحله تکمیلی عملیات کربلای پنج.

۴- تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد اول) (فصل چهارم: پیروزی‌های ایران)

کتاب «تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد اول)» اولین کتاب جامع درباره تاریخ جنگ تحمیلی است که تمام مباحث جنگ را از بدو پیروزی انقلاب اسلامی تا سقوط صدام مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. این کتاب دو جلدی دارای ده فصل است که تاریخ و تحولات جنگ عراق با ایران را به صورت موشکافانه مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. در این کتاب به چرایی آغاز جنگ توسط صدام حسین پرداخته شده است و دلیل عدم آمادگی ایران را برای جلوگیری از بروز جنگ مورد بررسی قرار داده است.

در سایر فصل‌ها تمام فراز و نشیب‌ها و تحولات دوران جنگ مورد بررسی قرار گرفته و همه عملیات‌های مهمی را که جمهوری اسلامی ایران برای بیرون راندن ارتش متجاوز عراق از سرزمین‌های اشغالی با کمک نیروهای مسلح و مردم داوطلب انجام داده است، تشریح و تجزیه و تحلیل کرده است.

عملیات‌های مهمی مثل شکست حصر آبادان، آزادسازی بستان، رسیدن به مرز فکه، فتح خرمشهر و عبور قوای ایران از اروند رود و بازگرداندن لبه تیز جنگ به سوی صدام نیز به طور مشروح در این کتاب بررسی شده‌اند. در این کتاب به جنگ شهرها، جنگ نفتکش‌ها، بکارگیری سلاح‌های شیمیایی توسط عراق، ماجرای مک‌فارلین و جنگ آمریکا با ایران در خلیج‌فارس نیز پرداخته شده است.

۵- طبیب زندان دولَه‌تو (روایت سید مسعود خاتمی) (گفت‌وگوی هفتم: بسیج جامعه پزشکی برای پشتیبانی از جنگ)

طبیب زندان دوله تو کتاب تاریخ شفاهی سید مسعود خاتمی تحت عنوان «طبیب زندان دوله‌تو» روایت یکی از شخصیت‌های عرصه پزشکی سپاه است و به تبیین نقش معاونت بهداری کل سپاه در جنگ و نقش پزشکان در آن سال‌های پر حماسه و شکوهمند می‌پردازد.

مجری کتاب محمدرضا باقری است که طی ۲۷ جلسه در قالب ۱۴ گفت‌وگو از تولد تا انقلاب اسلامی، اسارت در زندان دوله‌تو، فرماندهی استان فارس تا عضویت در شورای عالی سپاه، مسئولیت در بهداری جنگ و کمک به شکل‌گیری ستاد امداد و درمان و چگونگی تشکیل بسیج جامعه پزشکی و بهره‌گیری از ظرفیت درمانی کشور در خدمت جنگ با دکتر خاتمی گفتگو داشته‌اند. همچنین در بخشی از کتاب به موضوعات تخصص بهداری در جنگ مانند بهداشت در جنگ، مواجهه با عوامل ناشناخته شیمیایی، درمان مصدومان شیمیایی و تحقیقات برای کمک به مجروحان جنگ پرداخته شده است. توجه به تاریخچه تشکیل و توسعه دانشگاه علوم پزشکی حضرت بقیه‌الله (عج) و نقش دکتر خاتمی در تأسیس این دانشگاه و توسعه بیمارستان‌های وابسته به آن و نقش مرکز تحقیقات بیولوژیک در شناسایی شهدا از دیگر موضوعاتی است که در این کتاب مطرح شده است.

۶- با نوای کاروان (روایت محمدصادق آهنگران) (گفت‌وگوی دهم: مدیحه سرایی در عملیات‌های آزادسازی)

کتاب تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران با عنوان «با نوای کاروان» در سال ۱۳۹۹ توسط انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است. مجری تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدمهدی بهداروند می‌باشد. معرفی ابعاد شخصیتی و نقش مهم راوی در دفاع مقدس، تجلیل و تکریم از نقش مداحان و ذاکران در آن سال‏‌ها و تأکید بر نقش خانواده ایشان در همراهی و همسنگری با وی از نکات مهم و با اهمیتی است که در این کتاب به آن‌ها پرداخته‌شده است. محتوای کتاب شامل شش بخش اصلی است؛ بخش اول از تولد تا آغاز جنگ تحمیلی، بخش دوم دوره رشد و بالندگی در بستر جنگ تحمیلی، بخش سوم گونه‎شناسی و مناسبت‎شناسی نوحه‌‏ها، بخش چهارم از شخصیت‏‌های تأثیرگذار در مسیر زندگی ایشان، بخش پنجم فعالیت‏‌های فرهنگی برون‏‌مرزی و بخش ششم شخصیت و عملکرد حاج صادق آهنگران از منظر مسئولان تبلیغات جبهه و جنگ آن دوره است. آلبوم تصاویر حضور ایشان در جبهه در انتهای کتاب اضافه شده است.

۷- جوانان اهواز زنده اند جلد اول (روایت سردار احمد غلامپور) (گفت وگوی چهاردهم: عملیات بیت المقدس و فرماندهی قرارگاه قدس در این عملیات و گفت وگوی پانزدهم: آزادسازی خرمشهر و مسئلۀ پایان جنگ)

کتاب «جوانان اهواز زنده‌اند» جلد اول از کتاب تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت سردار احمد غلامپور است. این کتاب از ۱۵ گفتگو تشکیل‌شده که شامل سه دوره از زندگی سردار غلامپور می‌شود: دوره کودکی تا انقلاب اسلامی، دوره پس از انقلاب اسلامی تا وقوع جنگ تحمیلی و دوره هجوم ارتش عراق تا آزادسازی خرمشهر. اولین جلسه گفتگو با سردار غلامپور در ۲۷ مرداد سال ۱۳۸۸ در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس برگزارشده است.

۸- جنگ الکترونیک (روایت علی اسحاقی) (جلسه ششم: تشکیل واحد جنگ الکترونیک و جلسه هفتم: آمادگی عراق پیش از عملیات رمضان)

جرقه شکل گیری واحد شنود وقتی زده شد که علی اسحاقی بیسیم روشن عراقی‌ها را در منطقه دارخوین به غنیمت گرفت. عملکرد موفق واحد شنود تا عملیات فتح‌المبین، سبب شد تا این واحد نوپا با نام واحد جنگ الکترونیک از عملیات بیت‌المقدس تا پایان جنگ نقش‌آفرینی کند. از جمله مأموریت‌های جنگ الکترونیک رصد کردن فعالیت‌های ارتش عراق از خط مقدم تا بغداد بود. علی اسحاقی در ۲۷ جلسه گفتگو، شکل گیری، توسعه و مأموریت‌های این واحد تا سال ۱۳۶۵ و بخشی از لایه‌های پنهان این دوران تاریخ‌ساز را بازگو می‌کند.

۹- از ری تا شام (روایت ناتمام احمد غلامی) (بخش چهارم: بیرون راندن متجاوز؛ از بستان تا خرمشهر (جلسۀ سیزدهم: عملیات بیت‌المقدس، اعزام به سوریه و تشکیل تیپ ۱۰ سیدالشهدا (ع))

کتاب «از ری تا شام» تاریخ شفاهی دفاع مقدس روایت سردار احمد غلامی است جانشین تیپ ۱۰ سیدالشهدا (ع) و فرمانده تیپ ۱۱۰ خاتم‌الانبیا (ص) در دوران دفاع مقدس است. سردار شهید غلامی در این کتاب جنگ را از منظر خود و آن‌گونه که درک نموده روایت کرده است. درواقع این کتاب مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، تجربه‌ها و البته قضاوت‌های شخصی اوست.

نتیجه ۱۸ جلسه گفتگو مرحوم علی مژدهی با سردار غلامی، کتاب «تاریخ شفاهی سردار احمد غلامی» است که این گفتگوها از ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴ آغازشده و تا اول اردیبهشت ۱۳۹۵ ادامه یافته است. در این کتاب در خصوص زندگی و فعالیت‌های احمد غلامی از تولد تا قبل از انتصاب او به فرماندهی تیپ ۱۱۰ خاتم‌الانبیا (ص) گفتگو شده است. تاریخ شفاهی سردار غلامی با فوت ناگهانی علی مژدهی و شهادت سردار غلامی در جبهۀ سوریه ناتمام مانده است.

۱۰- در مسیر پیروزی (روایت مرتضی قربانی) (جلسه دوازدهم: طراحی عملیات بیت المقدس، جلسه سیزدهم: مرحله اول و دوم عملیات بیت المقدس و جلسه چهاردهم: مرحله سوم و چهارم عملیات بیت المقدس)

کتاب «در مسیر پیروزی» حاصل ۱۶ جلسه گفتگو با سردار مرتضی قربانی است که در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱ انجام شده است.

قربانی در بسیاری از عملیات‌های دفاع مقدس با رشادت و شجاعت تمام در خطوط مقدم و نزدیک‌ترین مکان به نیروهای دشمن حضور یافت و ضمن اداره کردن نیروهایش، رزمندگان را به مقاومت در مقابل دشمن و پایمردی در موقعیت‌های مختلف، تشویق و تهییج کرد.

توصیف حماسه‌های مدافعان شهر و مظلومیت رزمندگان از نقاط عطف روایت قربانی از آن روزهای پرافتخار، اما تلخ تاریخ جنگ است.

حضور مردم آبادان در منطقه عملیاتی تنها ساعتی پس از شکست ارتش عراق در شرق رودخانه کارون در عملیات ثامن‌الائمه، چگونگی مقابله با پاتک واحد زرهی دشمن از طریق پل سابله برای بازپس‌گیری شهر بستان در عملیات طریق‌القدس، فرورفتن تانک‌های عراقی در باتلاق دشت سندال در حین عملیات فتح المبین و مقاومت جانانه نیروهای تیپ کربلا در محدوده پل نو در غرب خرمشهر برای جلوگیری از فرار یک لشکر عراقی که در خرمشهر مستقر بود، بخش‌هایی از روایت خواندنی مرتضی قربانی در تشریح عملیات‌های دوره آزادسازی مناطق اشغال‌شده خوزستان است.

عبور از مرز با هدف تنبیه متجاوز و اجرای عملیات رمضان در مناطق شرق بصره، توضیح درباره عملکرد تیپ کربلا در عملیات رمضان و ناکامی در این عملیات، قسمت دیگری از روایت قربانی است که در آن، برخی از واقعیت‌های صحنه نبرد و فضای ذهنی فرماندهان در آن زمان تشریح شده است. پایان گفتگوها با سردار قربانی به عملیات محرم اختصاص یافت که در ارتفاعات مرزی حمرین برای برون‌رفت از فضای پس از عملیات رمضان انجام شد.

۱۱- از سنندج تا خرمشهر (روایت سید یحیی صفوی) (جلسه بیست وچهارم: توانایی نظامی ایران و عراق در عملیات بیت المقدس، جلسه بیست وپنجم: گرفتن سرپل بزرگ؛ مرحلۀ اول عملیات بیت المقدس، جلسه بیست وششم: رسیدن به مرزهای بین المللی، جلسه بیست وهفتم: عوامل مؤثر بر فتح خرمشهر و جلسه بیست وهشتم: پیروزی راهبردی ایران)

«از سنندج تا خرمشهر» جلد اول کتاب تاریخ شفاهی دکتر صفوی متن گفتگوهای ۲۸ جلسه است که در آن به موضوعاتی همچون زندگی شخصی، فعالیت‌های انقلابی، چگونگی آزادسازی سنندج و عملیات‌های موفقیت آمیز تا سال ۶۱ از جمله آزادسازی خرمشهر پرداخته شده است.

۱۲- مخابرات در جنگ (روایت مهدی شیرانی‌نژاد) (جلسه هفتم: رشد مخابرات همپای توسعه سازمان رزم سپاه جلسه هشتم: ساختار جدید مخابرات در عملیات بیت المقدس)

این کتاب حاصل ۲۷ جلسه گفت‌وگوی «یحیی نیازی» با «مهدی شیرانی‌نژاد» جانشین واحد مخابرات در دوران هشت ساله جنگ ایران و عراق است. شیرانی‌نژاد که در شکل‌گیری، توسعه، تجهیز و ماموریت‌های این واحد حضور پیوسته‌ای داشته، دانسته‌ها و مشاهدات خود را از این دوران را روایت کرده است.

۱۳- تاریخ شفاهی دفاع مقدس (روایت حسین علایی) (گفت و گوی سیزدهم: عملیات بیت المقدس و اهمیت آزادسازی خرمشهر)

جلد اول کتاب تاریخ شفاهی سردار علایی شامل بیست‌ویک گفت‌وگو، از تولد تا فرماندهی ایشان در نیروی دریایی سپاه و اقدامات ایشان در این نیروست. در این مقطع، ایشان فرماندهی سپاه آذربایجان شرقی، فرماندهی بسیج مستضعفین آذربایجان شرقی، فرماندهی سپاه آذربایجان غربی، جانشینی واحد طرح و عملیات در ستاد مرکزی سپاه، ریاست ستاد قرارگاه مرکزی کربلا، فرماندهی و مسئولیت تشکیل منطقه ۱۲ سپاه پاسداران، فرماندهی و مسئولیت تشکیل سپاه بزرگ منطقه جنوب کشور، فرماندهی قرارگاه نوح، قائم‌مقامی فرماندهی قرارگاه کمیل و فرماندهی نیروی دریایی سپاه را بر عهده داشتند.

۱۴- بسیج در لشکر ۱۷ علی بن‌ابی‌طالب (روایت احمد فتوحی) (جلسه سوم: آغاز جنگ تحمیلی و اعزام نیروهای قم به جبهه‌های جنوب)

کتاب تاریخ شفاهی سردار فتوحی با محوریت نقش نیروهای بسیجی در گسترش و موفقیت‌های لشکر ۱۷ علی بن‌ابی‌طالب در هیجده جلسه گفت‌وگو انجام شده است. در این گفت‌وگوها وقایع شنیدنی که در دوران دفاع مقدس بر لشکر ۱۷ علی بن‌ابی‌طالب و استان‌های پشتیبان‌کننده آن گذشته است، روایت شده است.

۱۵- تاریخ شفاهی دفاع مقدس (روایت محمدنبی رودکی) (گفت و گوی هشتم: حضور در مراحل مختلف عملیات بیت‌المقدس)

موضوع اصلی و محوری مباحث این کتاب، پیرامون روند جنگ تحمیلی و نقش فعال محمدنبی رودکی در فرماندهی و هدایت رزمندگان استان فارس در جبهه های جنوب و غرب کشور است.

۱۶- غروب روز ششم (روایت حجت‌الاسلام والمسلمین غلامحسین بشردوست) (جلسه سوم: آغاز جنگ تحمیلی و اعزام نیروهای قم به جبهه‌های جنوب)

این کتاب حاصل خاطرات شفاهی حجت‌الاسلام بشردوست از کودکی تا پایان دوره دفاع مقدس است. حجت‌الاسلام بشردوست بعد از شهید ردانی پور، تنها روحانی در جایگاه فرماندهی ارشد جنگ بوده است و به عنوان یکی از فرماندهان قرارگاهی سپاه (کربلا، قدس و نجف) نقش مؤثری در طرح‌ریزی و هدایت عملیات‌ها علیه دشمن بعثی ایفا کرده است.

۱۷- اطلس ۴۱ ثارالله در هشت سال دفاع مقدس (فصل دوم: آزادسازی سرزمین‌های اشغالی)

یکی از کتاب‌هایی که در حوزه اطلس یگانی منتشر شده است کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» در هشت سال دفاع مقدس تألیف عباس میرزایی است. ناگفته نماند برای تهیه و انتشار این اطلس سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی نقش بسیار جدی و ارزنده‌ای را به‌عهده داشته است به‌طوری‌که با تلاش و همت ایشان کارنامه لشکر ۴۱ ثارالله، همراه با نقشه‌های عملیاتی لشکر تهیه و تدوین شد.

کتاب «اطلس ۴۱ ثارالله» متشکل از شش فصل است؛ فصل اول را با عنوان «تجاوز ارتش عراق و تشکیل هسته‌های مقاومت» با نگاهی بر تشکیل کمیته انقلاب اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کرمان آغاز کرده و با اشاره به آغاز جنگ تحمیلی و تشکیل تیپ و لشکر ۴۱ ثارالله و اولین اعزام‌ها به پایان می‌برد.

اعزام اولین گردان سازمان‌یافته استان به جبهه جنوب و عملیات‌های کرخه نور و ثامن‌الائمه و طریق‌القدس، نبردهای فتح‌المبین و بیت‌المقدس موضوعاتی هستند که در فصل دوم، با عنوان «آزادی سرزمین‌های اشغال‌شده» آورده شده‌اند.

در فصل سوم، با عنوان «تعقیب متجاوز»، عملیات رمضان، نبردهای والفجر مقدماتی، والفجر ۱، والفجر ۳ و والفجر ۴ بررسی‌شده‌اند. عملیات‌های خیبر و والفجر ۸ همچنین نبردهای کربلای ۱ و ۴ و ۵ و تکمیلی کربلای ۵، در فصل چهارم به‌عنوان «نبردهای پیروز» مرور می‌شوند. در فصل پنجم، با عنوان «نبردهای کوهستانی»، عملیات‌های کربلای ۱۰، نصر ۴ و والفجر ۱۰ بررسی‌شده‌اند. سرانجام، فصل ششم کتاب، با عنوان «پایان جنگ»، به نبردهای پایانی جنگ پرداخته است.

همچنین در ابتدای کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» سردار شهید حاج قاسم سلیمانی یادداشتی نوشته است.

۱۸- اطلس لشکر ۲۷ محمد رسول الله در دوران دفاع مقدس (فصل دوم: نبرد با دشمن متجاوز)

«اطلس لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله (ص) در دوران دفاع مقدس» مشتمل بر عکس، نقشه، کالک و نمودار است و شرح تشکیل لشکر ۲۷ و مأموریت برون مرزی تیپ ۲۷ و دستگیر شدن احمد متوسلیان توسط فالانژها و عملیات‌هایی که در جبهه جنوبی و شمالی و جبهه میانی، لشکر حضور داشته و حماسه‌آفرینی کرده، روایت می‌کند. در این اطلس ۲۳ عملیات به صورت فشرده معرفی شده است.

این کتاب ۲۷۲ صفحه‌ای مشتمل بر ۶ فصل است، گفت: این اطلس، در ابتدا به تشکیل تیپ ۲۷ و پشتیبانی تیپ ۲۷ که پادگان ولیعصر سپاه تهران بوده، اشاره دارد و سپس به عملیات‌های آزادسازی خرمشهر و مقطع ابتدایی جنگ می‌پردازد، سپس به تنبیه متجاوز و بعد از عملیات رمضان ورود می‌کنیم. فصل بعدی عملیات‌های آبی و خاکی خیبر، بدر و والفجر هشت را به تصویر کشیده و در آخر هم عملیات‌های سرنوشت‌ساز از کربلای ۵ تا انتهای جنگ را به‌طور خلاصه شرح داده است. همچنین لشکر ۲۷ حضرت رسول (ص) یکسری عملیات‌های کوهستانی هم دارد که جابه‌جایی‌هایش از جنوب به غرب یکی از فصول کتاب است.

۱۹- اطلس لشکر ۱۷ علی بن ابیطالب (ع) در دوران دفاع مقدس (فصل دوم: تمرین نبرد)

لشکر ۱۷ علی ابن ابیطالب (ع) یکی از مهمترین یگان‌های رزمی و قدرتمند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. این یگان در طول هشت سال دفاع مقدس، در ۱۷ نبرد مستقیم، سه نبرد تحت امر و ۲۸ عملیات پدافندی در جبهه شمال غرب و جنوب، نقش موثری ایفا کرد.

در این کتاب در هفت فصل، خلاصه‌ای از عملکرد آفندی لشکر در هشت سال دفاع مقدس به تصویر کشیده است به طوریکه از چگونگی تاسیس و گسترش یگان از عملیات محرم تا والفجر ۴ بیان شده است و نیز به عملکرد لشکر، در عملیات‌های خیبر، بدر، عاشورای ۲ و والفجر ۸ و در مورد کارنامه موفق لشکر در عملیات‌های کربلای ۱ تا ۵ بیان کرده است و همچنین در مورد مأموریت‌های این لشکر در عملیات‌های کربلای ۸ و والفجر ۱۰ و عملیات مرصاد شرح میدهد. در ضمن در فصل پایانی این کتاب از فعالیت‌های پس از جنگ لشکر اشاره شده است.

این کتاب سعی دارد از حماسه سازی رزمندگان غیرتمند استان مرکزی، سمنان و زنجان بیان کند.

در گردآوری این اطلس، از منابع مربوط به لشکر ۱۷ علی ابن ابیطالب در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و پیش نویس کارنامه عملیات لشکر ۱۷ استفاده شده است.

۲۰- اطلس لشکر ۷، ولی عصر (عج) در دوران دفاع مقدس (فصل سوم: آزادسازی سرزمین‌های اشغالی)

«اطلس لشکر ۷، ولی عصر (عج)» سومین اطلس یگانی است. این اطلس به بررسی نقش و عملکرد لشکر ۷، ولی عصر (عج) و حماسه‌آفرینی رزمندگان و فرماندهان آن در طول ۸ سال دفاع مقدس می‌پردازد. این کتاب از شش فصل تشکیل شده که در هر فصل به بیان و بررسی عملکرد لشکر ۷، ولی عصر (عج) در طول هشت سال دفاع مقدس پرداخته شده است. از ویژگی‌های این کتاب می‌توان به ثبت و مستندسازی عملکرد لشکر ۷، ولی عصر (عج) در عملیات‌های مختلف، نمایش دقیق نقشه عملیات‌های این لشکر، همچنین درج اطلاعات و آمار رزمندگان، جانبازان و شهدای آن در قالب اطلس عملیات‌های لشکر ۷، ولی عصر (عج) اشاره کرد. همچنین معرفی واحدهای تخصصی در یگان ۷، ولی عصر (عج) به عنوان وجه تمایز این اطلس با سایر اطلس‌هایی است که تاکنون منتشر شده‌اند.

۲۱- اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در دوران دفاع مقدس (فصل دوم: آزادسازی سرزمین‌های اشغالی)

کتاب «لشکر ۳۱ عاشورا در دوران دفاع مقدس» کارنامه عملیاتی لشکر ۳۱ عاشورا در یکی از مهم‌ترین عملیات‌های دفاع مقدس را شرح می‌دهد. این کتاب در هفت فصل شامل: «لشکر ۳۱ عاشورا پس از عملیات بدر»، «جغرافیای منطقه»، «شناسایی و اطلاعات»، «سازمان‌دهی و آماده‌سازی واحدها»، «خط مانور و یگان»، «شرح عملیات» و «نقش و عملکرد واحدها» وقایع پس از عملیات «بدر» و «والفجر ۸» را به‌طور مفصل توضیح داده است.

این کتاب به دلیل ذکر جزئیات فراوان، عکس‌ها، نمودارها، جداول و سایر اسناد مربوطه یکی از آثار مهم و قابل استناد به‌منظور بهره‌گیری در تحقیق و پژوهش دفاع مقدس می‌باشد که مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲۲- اطلس دشت آزادگان در جنگ (آزادسازی بستان و هویزه)

نویسندگان، در این کتاب، جنگ را در دشت آزادگان از آغاز تا پایان شرح داده‌اند. مطالب، علاوه بر تصویر، نقشه و نمودار شامل: «جغرافیای دشت آزادگان، توابع دشت آزادگان (سوسنگرد، بستان، هویزه، رودخانه کرخه، هورالهویزه، تپّه‌های رملی، تپّه‌های الله‌اکبر و تنگه‌ی چزابه)، مواقع بحران، هجوم ارتش عراق و اشغال و آزادسازی بستان و سوسنگرد (شرح آغاز تا دهمین روز جنگ و سپس، آزادی سوسنگرد)، اشغال دوم بستان و محاصره‌ی ناموفّق سوسنگرد، عملیات نصر، اشغال هویزه، عملیات امام مهدی (عج)، عملیات غرب سوسنگرد، عملیات شهید رستمی، عملیات شهید آیت‌الله مدنی، عملیات امام علی (ع)، عملیات شهید چمران (کرخه کور)، عملیات شهیدان رجایی و باهنر، عملیات طریق‌القدس، نبرد چزّابه، عملیات بیت‌المقدّس و نبردهای هورالهویزه تا پایان جنگ» است.

۲۳- اطلس جنگ ایران و عراق فشرده نبردهای زمینی (آزادسازی سرزمین‌های جنوبی)

در اطلس «جنگ ایران و عراق؛ فشرده نبردهای زمینی»، هشت سال جنگ ایران و عراق و وقایع نوزده ماهه قبل از آغاز رسمی جنگ را در بر دارد. این اطلس با درج نقشه‌های عملیاتی، روند جنگ تحمیلی را در هفت فصل به صورت نقشه، نمودار، عکس و متن منعکس کرده است. همچنین در این کتاب، گزینش رنگ‌ها و آرایش صفحات و رنگ‌آمیزی نمودارها و نقشه‌ها، با توجه به اصول گرافیک و رعایت استانداردهای نظامی و جغرافیایی اعمال شده است.

در مقدمه اطلس «جنگ ایران و عراق» وقایع دوران پیروزی انقلاب اسلامی، شروع تحرکات داخلی و خارجی برای جلوگیری از تثبیت نظام جمهوری اسلامی، زمینه‌سازی تجاوز ارتش عراق و هجوم همه جانبه آن به ایران اسلامی و اشغال بخشی از سرزمین‌های ایران، تحول در استراتژی جمهوری اسلامی و آزادسازی مناطق اشغالی، اتخاذ استراتژی تعقیب متجاوز و تصرف مناطق مهمی از عراق و پیشروی در شرق بصره و سرانجام برقراری آتش بس با پذیرش قطعنامه و تهدید ارتش عراق برای کشورهای منطقه به اختصار مرور شده است.

۲۴- اطلس خوزستان در جنگ (محور شوش دزفول: ب) آزادسازی)

اولین جلد از مجموعه اطلس راهنما، «خوزستان در جنگ» نام دارد. در این جلد ضمن بررسی اوضاع خوزستان در قبل و بعد از انقلاب اسلامی، وقایع جنگ در این استان به هنگام هجوم قوای عراق و اشغال آن و مقاومت نیروهای مردمی و نظامی ایران در برابر این هجوم و سپس آزادسازی مناطق اشغالی با همت این نیروها و در نهایت وضعیتی که به آتش بس منجر شد، به اختصار مرور شده است.

کتاب «خوزستان در جنگ» پنج فصل دارد. در فصل اول به خوزستان قبل از انقلاب، از انقلاب تا شروع جنگ و همچنین هجوم ارتش عراق به این سرزمین و اهداف عراق از این هجوم و میزان دست‌یابی به آن، پرداخته شده است.

هر یک از فص لهای دوم، سوم و چهارم به گزارش هجوم دشمن به یکی از محورهای سه گانه استان خوزستان: محور شوش – دزفول؛ محور سوسنگرد – اهواز؛ محور خرمشهر – آبادان اختصاص یافته است.

همچنین، عملیات‌های آزادسازی و عملیات‌های تعقیب متجاوز که در هر یک از این محورها انجام شده است به همراه نتایج آن در فصل مربوط به همان محور، به اختصار بیان شده است. فصل آخر مروری بر تهاجم مجدد عراق در ماه پایانی جنگ و حماسه بزرگ رزمندگان اسلام برای عقب راندن متجاوزین است.

۲۵- اطلس نبرد بیت‌المقدس

بعد از عملیات‌های طریق‌القدس و فتح‌المبین که منجر به آزادسازی بخش‌های وسیعی از مناطق اشغالی ایران شد ارتش عراق بیشترین توان پدافندی خود را در خرمشهر متمرکز کرد تا از دستیابی ایران به این شهر جلوگیری نماید، اما در مقابل اراده و همدلی رزمندگان سپاه و ارتش موفق نشد. آزادسازی خرمشهر نماد مقاومت و آزادگی مردمانی بود که اشغال این شهر غرور ملی آن‌ها را جریحه دار کرده بود. آزادی خرمشهر قله افتخارات مردمی‌ترین انقلاب دوران معاصر شد. اطلس نبرد بیت‌المقدس اولین جلد از مجموعه اطلس‌های عملیاتی است که روایتگر رویدادهای آغاز جنگ تحمیلی تا پایان نبرد برای آزادی خرمشهر است که در آن با بهره‌گیری از نوشتار، نقشه‌ها، نمودارها، جداول و تصاویر، مقاومت و حماسه‌آفرینی مردم ایران در آزادسازی خرمشهر به تصویر کشیده شده است.

۲۶- اطلس خرمشهر در جنگ

این اطلس، جلد دوم اطلس راهنما، (اطلس فشرده‌ای از نبردهای زمینی ایران و عراق) است. کتاب، هفت بخش دارد؛ بخش اول: جغرافیای طبیعی و انسانی خرمشهر؛ بخش دوم: پیروزی انقلاب اسلامی و بحران‌سازی گروه خلق عرب (که پس از پیروزی انقلاب اسلامی با پشتوانه‌ی دولت بعث عراق به فعالیت‌های تجزیه طلبانه در خرمشهر پرداخت)؛ بخش سوم: در آستانه‌ی جنگ (شرح فعالیت‌ها و اقدامات ایذایی و تحرکات مرزی ارتش عراق به شهر خرمشهر)؛ بخش چهارم: هجوم ناموفق ارتش عراق (وقایع مربوط به هفته‌ی اول هجوم ارتش عراق به خرمشهر)؛ بخش پنجم: اشغال خرمشهر (شرح مختصری درباره‌ی حملات دشمن و مقاومت مدافعان و نهایتاً، اشغال خرمشهر)؛ بخش ششم: آزادسازی خرمشهر (آغاز عملیات بیت‌المقدس و مراحل مختلف آن تا فتح نهایی)؛ بخش هفتم: آزادسازی شلمچه (مواضع و استحکامات دشمن و مواضع هلالی شکل؛ عملیات کربلای پنج). تصاویر، نقشه‌ها، جداول، نمودارها و عکس‌ها همگی زیرنویس دارند.

۲۷- اطلس حماسه خرمشهر

تدوین اطلس‌های مبسوط شهری برای شهرهای مهم و مقاوم دوران دفاع مقدس که با روحیه‌ای حماسی در برابر تجاوز دشمن بعثی مقاومت می‌کردند و برگ زرینی در کارنامه درخشان مردمان این شهرها به یادگار گذاشتند، در دستور کار بخش جغرافیای نظامی مرکز قرار گرفت. اولین جلد از این مجموعه اطلس‌ها با عنوان اطلس حماسه خرمشهر به همت آقای محسن رشید در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به نگارش درآمد. در این اثر ارزشمند وقایع بیش از یک ماه مقاومت جانانه مردم خرمشهر و رزمندگان اسلام در برابر ارتش متجاوز عراق، سقوط شهر و مراحل گام به گام برای بازپس گرفتن این نگین درخشان در قالب اطلس روزنگار به تصویر کشیده شده است.

۲۸- اطلس لشکر ۱۴ امام حسین (ع) در دوران دفاع مقدس (فصل دوم: آزادسازی سرزمین‌های اشغالی)

کتاب «اطلس لشکر ۱۴ امام حسین (ع) در دوران دفاع مقدس» کارنامه عملیاتی لشکر ۱۴ امام حسین (ع) در عملیات‌های دفاع مقدس را شرح می‌دهد. این کتاب در شش فصل شامل: «کلیات یگان»، «آزادسازی سرزمین‌های اشغالی»، «تنبیه متجاوز»، «نبردهای آبی-خاکی»، «نبردهای سال سرنوشت»، «مقطع پایانی جنگ» را به‌طور مفصل توضیح داده است.

این کتاب به دلیل ذکر جزئیات فراوان، عکس‌ها، نمودارها، جداول و سایر اسناد مربوطه یکی از آثار مهم و قابل استناد به‌منظور بهره‌گیری در تحقیق و پژوهش دفاع مقدس می‌باشد که مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲۹- حقیقت درخشان (بخش دوم: نقش سپاه در دوران دفاع مقدس؛ فصل چهارم: اقدامات و خدمات سپاه در دوران دفاع مقدس و بخش سوم: نقش بسیج در دوران دفاع مقدس؛ فصل چهارم: اقدامات و خدمات بسج در دوران دفاع مقدس)

کتاب «حقیقت درخشان» به نقش سپاه پاسداران و بسیج در دفاع مقدس از منظر مقام معظم رهبری (مدظله) در محدوده زمانی ۱۳۵۹ تا ۱۳۹۵ در سه بخش پرداخته است. بخش اول این کتاب شامل کلیات پژوهش، بخش دوم و سوم نیز در شش فصل به اهداف، رسالت و مأموریت‌های سپاه و بسیج، خصوصیات و ویژگی‌های آن‌ها پرداخته است.

کتاب «حقیقت درخشان» دارای این وجه ممیزه است که دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی در خصوص سپاه و بسیج در دفاع مقدس را با استفاده از روش تحقیق کیفی و اسنادی تحلیل محتوای کیفی، دسته‌بندی و طبقه‌بندی موضوعی کرده تا تصویر کلی و جامع از دیدگاه ایشان در خصوص پیشینه و خدمات این دو نهاد انقلابی ارائه نماید.

۳۰- تجزیه و تحلیل استراتژی نظامی عراق در جنگ با جمهوری اسلامی (فصل پنجم: استراتژی دفاع از سرزمین‌های اشغالی ایران)

نویسنده کتاب «تجزیه و تحلیل استراتژی نظامی عراق»، فرهاد درویشی سه تلانی با استفاده از اسناد و مدارک به جای مانده از جنگ ایران و عراق و همچنین گفتگو با برخی از فرماندهان دوران جنگ کوشیده است، استراتژی رژیم بعث عراق در جنگ با ایران را تجزیه و تحلیل کند و به ارزیابی آن بپردازد.

این کتاب شامل پنج بخش و در مجموع شامل یازده فصل می‌باشد. در پایان هر فصل منابع ذکر شده است. بخش اول کتاب با عنوان مقدمه و کلیات است. بخش دوم با عنوان استراتژی جنگ عراق در آغاز جنگ، کوشیده است تا استراتژی نظامی عراق را در ماه‌های آغازین تهاجم ارتش این کشور به ایران، بررسی کند. بخش سوم استراتژی تدافعی عراق از اسفند ۱۳۵۹ تا فروردین ۱۳۶۷ را مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار داده است. در مجموع، چرخش استراتژی نظامی عراق از هجومی به دفاعی، از روزهای پایانی سال ۱۳۵۹ و فروردین سال ۱۳۶۰ آغاز و تفکر غالب ارتش عراق شد که تا فروردین ۱۳۶۷ ادامه یافت. بخش چهارم با عنوان استراتژی نظامی هجوم مجدد عراق در بهار و تابستان ۱۳۶۷ می‌باشد. عراق در مدت کوتاهی نه تنها توانست همه‌ی سرزمین‌هایی را که ایران در سال‌های ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۷ تصرف کرده بود بازپس گیرد، بلکه ناباورانه تصمیم گرفت تا دوباره به خاک ایران تجاوز کند تا شاید آنچه را که در تهاجم ۱۳۵۹ کسب نکرده بود در این زمان به‌دست آورد؛ و در آخر عوامل تأثیرگذار بر بروز جنگ و حمله عراق به ایران در سه سطح خرد، کلان و سیستماتیک بررسی شده است.

۳۱- تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق / پیش درآمدی بر یک نظریه (فصل پنجم: جنگ آزادسازی)

کتاب «تجزیه‌وتحلیل جنگ ایران و عراق پیش درآمدی بر یک نظریه» به نویسندگی محمد درودیان، تلاش دارد با بررسی جنگ به عنوان یک مسئله استراتژیک، میان تجربیات جنگ هشت‌ساله با نیازها و ضرورت‌های حال و آینده، ارتباط و پیوستگی عمیق و منطقی برقرار کند، تا از این طریق امکان استفاده از تجربه دفاع مقدس، برای تصمیم‌گیری در ساختار سیاسی نظامی کشور فراهم شود. به عبارت دیگر، نویسنده گامی در جهت ارتقاء مباحث از سطح عملیاتی به سطح راهبردی به منظور استفاده از تجارب جنگ برداشته و به سمت ایجاد نظریه ماندگاری در این زمینه حرکت کند.

نویسنده در این کتاب از مباحثی که در کتاب‌های پیشین خود بخصوص مجموعه شش جلدی «سیری در جنگ ایران و عراق» استفاده کرده است، اما این مطالب را به غایت کمال رسانده و سطح آن را ارتقا بخشیده است. خواننده در این کتاب با دید راهبردی عمیقی روبرو می‌شود که می‌توان از این طریق، نیازها و ضرورت‌های حال و آینده را تا اندازه‌ای مورد شناسایی قرار داد.

نویسنده در این کتاب به تبیین منطقی و مستدل از جنگ تحمیلی و دفاع مقتدرانه از حریم هشت سال دفاع مقدس می‌پردازد. وی تبیین مسائل جنگ را در مقایسه با گذشته، با استدلال و تفضیل بیشتری ارائه می‌نماید تا از ابهاماتی که به اقتضای عمق مطالب جنگ وجود دارد، مرتفع نماید. همچنین تلاش می‌کند تا شبهات و اشکالات جدیدی که در دهه اخیر، در باب مسائل جنگ مطرح شده، مورد نقد و بررسی قرار دهد.

۳۲- مسائل اساسی جنگ در آثار منتشر شده ارتش و سپاه (جلد اول) (فصل پنجم: تبدیل قدرت دفاعی به تهاجمی برای آزادسازی مناطق اشغالی)

در جلد اول از کتاب «مسائل اساسی جنگ در آثار منتشر شده ارتش و سپاه» نویسنده در بررسی نوع نگاه و زاویه دید آثار منتشره ارتش و سپاه درباره جنگ عراق و ایران، تلاش دارد که از نگرش‌های شخصی سازمانی و واقعه‌محوری تاریخی که هم‌اکنون بر روایت جنگ سایه افکنده است فراتر رفته و به منظور اندیشه‌ورزی درباره جنگ عراق و ایران، بررسی آثار منتشره ارتش و سپاه را با هدف تبیین تحولات نظامی راهبردی جنگ در پاسخ به نیازهای آینده انجام دهد بدین معنا که آثار منتشر شده بر اساس موضوعات و مسائل اساسی جنگ تعریف و سپس در نسبت با آن ارزیابی خواهد شد.

۳۳- علل تداوم جنگ (فصل دوم: تغییر ماهیت و تحولات استراتژیک جنگ)

کتاب «علل تداوم جنگ» سومین جلد از مجموعه «نقد و بررسی جنگ ایران و عراق» نوشته محمد درودیان می‌باشد که به پاسخگویی به علل ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر می‌پردازد.

در این کتاب طی چهار فصل به موضوعات تغییر ماهیت و وضعیت استراتژیک جنگ پس از فتح خرمشهر، تصمیم‌گیری برای ادامه جنگ و پیامدهای آن و رخدادهای استراتژیک می‌پردازد. در فصل اول روش و چارچوب تحقیق بیان شده است. در فصل دوم «تغییر در ماهیت و تحولات استراتژیک جنگ» بررسی شده و فرض بر این است که با این تحولات، ابتکار عمل نظامی در اختیار ایران قرار گرفت در نتیجه علت و فلسفه وجودی جنگ تحمیلی به ایران تغییر کرد. پیامدهای چنین تحولی و سیاست و تصمیم بازیگران ایران در فصل سوم تحت عنوان «تصمیم‌گیری» بررسی شده است. بررسی سیاست‌ها در واقع به ادراک و مواضع و رفتار بازیگران اختصاص دارد. کنش و واکنش حاصل از اتخاذ سیاس تها در شکل‌گیری روند جنگ پس از فتح خرمشهر نقش بسیار مهمی داشت. در فصل چهار به «رخدادهای استراتژیک» توجه شده است و به نظر می‌رسد وقوع برخی از رخدادها به عنوان واکنش بازیگران نقش و تأثیر

بی‌همتایی در روند تحولات جنگ داشته است. در قسمت نتیجه‌گیری، نویسنده به این نتیجه می‌رسد که جنگ پس از فتح خرمشهر بر اساس ملاحظات حاصل از عملیات رمضان، و نه نتایج فتح خرمشهر، ادامه یافته است.

۳۴- جنگ عراق و ایران (عبدالحلیم ابوغزاله) (فصل ششم: جنگ در سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۲)

کتاب «طولانی‌ترین جنگ؛ رویارویی نظامی ایران و عراق» به نویسندگی و ترجمه، در خصوص جنگ ایران و عراق است. عنوان اصلی کتاب «the longest war; the iran – Iraq military conflict» است.

این کتاب گویا و روان ترجمه شده است. نویسنده درمجموع با ارائه اسناد و مدارک متعدد و با رویکرد علمی تلاش کرده موضوع را بررسی کند. در این تألیف به حمایت آشکار قدرت‌های بزرگ و برخی حامیان آنان (اروپا، شیوخ عرب و …) از عراق در تمامی مراحل جنگ اشاره شده است.

همچنین در این اثر به‌رغم نگرش انتقادی نگارنده، به تفاوت‌های آشکار نظام ارزشی و جهان‌بینی رزمندگان اسلام و نیروهای عراق به تواتر اشاره شده است.

۳۶- جنگ ایران عراق: پیامدهای سیاسی، تحلیل نظامی (بخش دوم: تحلیل نظامی (فصل دوم: جنگ))

کتاب مزبور شامل دو بخش عمده است. در بخش اول، رالف کینگ، پیامدهای سیاسی جنگ ایران و عراق را تجزیه و تحلیل نموده است. این بخش از چهار موضوع اصلی تشکیل گردیده است: بررسی علل جنگ، آثار سیاسی و اقتصادی جنگ بر متخاصمین، واکنش‌های دولت‌های منطقه در مورد جنگ و طرفین نزاع، بررسی واکنش‌های بین المللی به ویژه واکنش‌های ابر قدرتها.

در بخش دوم، افرایم کارش؛ بُعد نظامی جنگ را بررسی کرده است. بعد نظامی در نظر نویسنده، سطح استراتژی نظامی به معنای هنر توزیع و استفاده از نیروی نظامی به منظور تحقق اهداف سیاسی می‌باشد. موضوعات مورد بحث در این بخش عبارتند از:

اولاً اهداف سیاسی استراتژیک عراق از دست زدن به جنگ چه بود و تاچه اندازه با استراتژی نظامی عراق مطابقت داشت؟ ثانیاً علل مشخص شکست عراق در لشکرکشی علیه ایران چه هستند؟ ثالثاً چه درس‌هایی را می‌توان از این جنگ درباره کاربرد نیروی مسلح به عنوان ابزار سیاست خارجی گرفت؟

این اثر در زمان جنگ تحمیلی تالیف شده است، لذا اطلاعات و آمار موجود در کتاب، تا پایان سال ۱۹۸۶ (دیماه ۱۳۶۵) را شامل می‌شود. از طرفی پیش داوری‌ها و بعضاً اطلاعات ناصحیح در متن مشهود است. صرف نظر از اینکه نباید از رویکرد جانبدارانه آنان از عراق و خصومت با انقلاب اسلامی ایران غفلت کرد. به طوری که مفهوم شناسی ریشه یابی جنگ از نظر نویسنده ناظر به این معناست که تهدید شدن رژیم عراق، عامل اقدام حزب بعث به شروع جنگ بوده و انگیزه و هدف آن صیانت از بقا بوده است.

۳۷- درس‌های جنگ مدرن (جلد اول) (فصل پنجم: مقطع دوم: آزادسازی مناطق اشغالی ایران، ۱۹۸۲-۱۹۸۱ [۶۱-۱۳۶۰ ش])

«درس‌های جنگ مدرن»، جنگ ایران و عراق جلد اول نوشته آنتونی کردزمن و ابراهام واگنر است که در سال ۱۳۹۰ توسط حسین یکتا به فارسی ترجمه شده است. در این کتاب می‌خوانیم: جنگ ایران و عراق حدود ۹ سال به طول انجامید در این جنگ بی‌سابقه در جهان سوم، ایران و عراق به جنگی گسترده و فراگیر با هم پرداختند که تقریباً همه قدرت‌های سیاسی دنیا در کشمکش‌های سیاسی و یا نبردهای روی‌داده در خلیج، سهیم بودند.

این جنگ درس‌های بسیاری در مورد اهمیت انتقال تکنولوژی و توانایی نیروها در انجام عملیات ترکیبی، دربر داشت هیچ‌کدام از دو طرف حتی قادر نبودند از پتانسیل تسلیحاتی خود به‌طور کامل بهره گیرند درحالی‌که ایران مشکل دسترسی به سلاح‌های نوین داشت، هر دو طرف از نبود سازمان‌دهی و آموزش برای جنگ نوین رنج می‌بردند. این کتاب هشت فصل دارد که در اینجا به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

فصل اول شامل مقدمه‌ی نویسنده است. فصل دوم با عنوان زمینه‌های جنگ ایران و عراق، فصل سوم با عنوان عوامل تأثیرگذار بر روند جنگ ایران و عراق، فصل چهارم با عنوان مقطع اول: تجاوز عراق به ایران، ۱۹۸۰، فصل پنجم با عنوان مقطع دوم: آزادسازی مناطق اشغالی ایران ۱۹۸۲ - ۱۹۸۱، فصل ششم با عنوان مقطع سوم: تجاوز ایران به عراق، ژوئن ۱۹۸۲ تا مارس ۱۹۸۴، فصل هفتم با عنوان مقطع چهارم: جنگ فرسایشی و جنگ در خلیج (فارس)، آوریل ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۶، فصل هشتم با عنوان مقطع پنجم: حملات نهایی ایران، ۱۹۸۷ - ۱۹۸۶ است.

۳۸- عملیات بیت المقدس (آزادی خرمشهر)

کتاب «عملیات بیت المقدس: آزادی خرمشهر» یکی از کتاب‌های مجموعه گزارش نبردهای اصلی رزمندگان اسلام در مقابله با ارتش عراق و هم پیمانانش می‌باشد، که برای دسترسی آسان‌تر و آشنایی بیشتر علاقه‌مندان و محققان به وقایع این نبرد عظیم، منتشر شده که هر جلد آن به یکی از عملیات‌های اصلی جمهوری اسلامی علیه متجاوزان اختصاص دارد و به صورت نسبتاً خلاصه و جمع بندی شده تهیه می‌شود و شامل شناسنامه عملیات، اوضاع سیاسی و نظامی در آستانه عملیات، طرح ریزی و اجرای عملیات، نتایج و بازتاب‌های آن می‌باشد.

عملیات بیت المقدس چهارمین و بزرگترین عملیات از سلسله عملیات آزادسازی مناطق اشغالی است که با اجرای آن بیش از ۵ هزار کیلومتر مربع از مناطق اشغالی آزاد شد و تحول سیاسی و نظامی عظیمی به نفع جمهوری اسلامی پدید آمد.

این عملیات با رمز یا علی بن ابیطالب (ع) در تاریخ دهم اردیبهشت سال ۱۳۶۱ شروع و تا سوم خرداد ادامه یافت. عملیات بیت المقدس در چهار مرحله انجام شد و رزمندگان توانستند به کلیه اهداف عملیات از جمله آزادسازی ۵۳۸۰ کیلومتر مربع از مناطق تصرف شده دست یابند.

در ابتدای کتاب نویسنده به ارائه شناسنامه عملیات پرداخته و سپس دلایل انتخاب منطقه و موقعیت آن را شرح داده است.

در پایان کتاب، گزیده‌ای از پیام امام خمینی به مناسبت فتح خرمشهر و نقشه عملیات بیت المقدس قرار داده شده است.

۳۹- جنگ ایران و عراق و نظریه جنگ عادلانه (بخش دوم: جنگ عادلانه و جنگ ایران و عراق)

کتاب «جنگ ایران و عراق و نظریه جنگ عادلانه» شامل سه بخش است. بخش اول با عنوان «از جنگ عادلانه تا جنگ توحیدی: بررسی ویژگی‌های جنگ مشروع در اندیشه‌های غرب و اسلام» شامل چهار فصل است.

فصل اول با عنوان مفهوم جنگ عادلانه در گذر تاریخ؛ دومین فصل بازسازی نظری مفهوم جنگ عادلانه در نظم حقوقی کنونی، فصل سوم جهاد در اسلام و نظریه جنگ عادلانه، فصل چهارم با عنوان عدالت و جنگ عادلانه در اندیشه امام خمینی (ره) است.

بخش دوم کتاب با عنوان «جنگ عادلانه و جنگ ایران و عراق» با رویکردی متفاوت، تلاش می‌شود تا واقعیات جنگ ایران و عراق با چارچوب‌های طرح شده در بخش نخست ارزیابی شود. هدف از این فصل، بررسی این موضوع است که آیا این جنگ می‌تواند به عنوان نمونه‌ای از جنگ‌های عادلانه تعریف گردد؟ این بخش نیز شامل چهار فصل است که هرکدام آ نها به موضوعاتی خاص می‌پردازند.

نخستین فصل از بخش دوم، آغاز جنگ هشت ساله ایران و عراق می‌باشد. فصل دوم از این بخش، اعمال جنگ از آغاز تا فتح خرمشهر نام دارد. فصل سوم با عنوان، اعمال جنگ پس از آزادی خرمشهر و چهارمین و آخرین فصل از بخش دوم با عنوان پایان جنگ و جنگ عادلانه، به موضوع پایان جنگ م یپردازد. بخش سوم کتاب «جنگ ایران و عراق و نظریه جنگ عادلانه» با عنوان امام خمینی (ره)، جنگ عادلانه و جنگ ایران و عراق است. تعامل دوگانه میان واقعیات جنگ و رفتار امام خمینی، موضوعی است که تلاش می‌شود در ادامه به عنوان نتیجه به دست آمده از مجموعه‌های نظری و واقعی ارائه شده در این کتاب، ابعاد مختلف آن بررسی شود و به این منظور آرای امام در مقاطع مختلف جنگ در این بخش بیان شده است.

۴۰- سرنیزه‌های خاکی (عملکرد واحد تخریب لشکر ۱۹ فجر در دوران دفاع مقدس) (فصل چهارم: عملکرد واحد تخریب لشکر ۱۹ فجر)

این کتاب تلاش می‌کند بخشی از تلاش‌های ناگفته نیروهای تخریب لشکر ۱۹ فجر استان فارس را در قالب کارنامه عملکرد این نیروها مبتنی بر منابع مکتوب و غیر مکتوب پیش روی مخاطب خود قرار دهد. در واقع تلاش شده است با مصاحبه با تخریبچیان لشکر ۱۹ فجر و فرماندهان از آغاز جنگ تحمیلی تا مأموریت در سوریه برای مقابله با گروه‌های تکفیری تروریستی است.

۴۱- جلد اول خاکریزهای خط مقدم (تاریخ مهندسی جنگ جهادسازندگی در دوران دفاع مقدس) (فصل سوم: مهندسی رزمی جنگ جهاد در سلسله عملیات کلاسیک ثامن‌الائمه الی بیت‌المقدس)

این کتاب پژوهشی به بررسی نقش و اقدامات مهندسی رزمی جنگ جهاد سازندگی در طول ۸ سال دفاع مقدس می‌پردازد.

۴۲- تغییر استراتژی سپاه برای پیروزی نظامی در خاک عراق (جلد پنجم) (مجموعه پنج جلدی نقد و بررسی مسائل اساسی جنگ)

این کتاب پژوهشی با هدف نقد و بررسی مسائل اساسی جنگ در آثاری است که سپاه پاسداران منتشر کرده و آنچه که در محتوای آن مورد بحث قرار گرفته و از نظر مؤلف کتاب مهم تلقی می‌شود، ضرورت عمل در چهارچوب «نظریه امنیتی – دفاعی برای آینده» به جای «عمل‌گرایی اقتضایی» است.

نویسنده تلاش داشته تا با رویکردی انتقادی به نگارش بپردازد تا از توصیف و تبیین تاریخی و همچنین به‌نوعی تاریخ‌نگاری جنگ بپرهیزد.

۴۳ - شهید احمد کاظمی (فصل سوم: فرمانده شهید به روایت فرمانده دیگر / سردار غلامعلی رشید)

شهید کاظمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران جزو اولین کسانی بود که به سپاه پاسداران پیوسته و از فرماندهان آن محسوب می‌شد. احمد کاظمی، با شروع جنگ ایران و عراق، با یک گروه ۵۰ نفره در جبهه‌های آبادان حضور یافت و مبارزه را با عراق آغاز کرد. در پایان جنگ، این گروه ۵۰ نفره به یکی از لشکرهای قوی و مهم سپاه) لشکر زرهی ۸ نجف اشرف) به فرماندهی احمد کاظمی تبدیل شد. بکارگیری سلاح‌های به غنیمت گرفته شده از نیروهای عراقی که به صدها تانک و نفربر و توپخانه و ماشین‌آلات جنگی بالغ می‌شد. در جریان عملیات بیت‌المقدس، کاظمی در حالی که فرماندهی تیپ نجف اشرف را به عهده داشت، با عبور از رودخانه کارون در نیمه‌های شب و بانفوذ به عمق بیست کیلومتری خط دشمن، خود را به جاده استراتژیک اهواز- خرمشهر رساند و بین نیروهای جبهه خودی و جبهه دشمن نبردی تن به تن رخ داد. او با تثبیت جاده آسفالت حملات بعدی خود را به سمت خرمشهر آغاز کرد.

اسفند ۱۳۶۶ لشکر ۸ نجف اشرف به فرماندهی کاظمی در عملیات والفجر ۱۰ در محور دربندیخان حلبچه شرکت کرد. کاظمی که مسئول تصرف شهر حلبچه بود، برای حفظ جان مردم و برای برای رعایت حال زنان و کودکان دستور داد هیچکس حق ورود به شهر حلبچه را ندارد و عملیات را پیگیری و به پایان رساند.

این اثر در ۱۰ فصل، دیدگاه‌های محسن رضایی، غلامعلی رشید، مصطفی ایزدی، حسین علایی، محمد درودیان و حسن روحانی را درباره شهید احمد کاظمی دربر دارد.

۴۴- به اروند رسیدیم (مجموعه دو جلدی) (خاطرات جانباز کریم نصر اصفهانی (فرمانده تیپ قمر بنی هاشم (ع) از دوران دفاع مقدس))

جلد اول کتاب «به اروند رسیدیم» با آشنایی با زندگی و خانوادۀ راوی کتاب، کریم نصر اصفهانی آغاز می‌شود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای سروسامان دادن به اوضاع ابتدا به سیستان، سپس به کردستان و بعد برای مبارزه با دشمن بعثی به خوزستان رفت و در عملیات‎های طریق‌القدس، چزابه، فتح‌المبین و رمضان فرماندهی گردان را بر عهده گرفت.

مدیریت ستودنی سردار نصر در انسجام نیروها باعث ارائه پیشنهاد تأسیس تیپ قمر بنی‌هاشم (ع) از طرف فرماندهان عالی‌رتبه جنگ شد و او این بار با تیپ قمر بنی‌هاشم (ع) در عملیات‌های محرم و والفجر مقدماتی حضور یافت.

در جلد دوم نیز ابتدا به زندگی شخصی سردار کریم نصر و ازدواج ایشان پرداخته می‌شود سپس با حضور کریم نصر در منطقۀ عملیاتی نحوۀ گسترش و استحکام تیپ ۴۴ قمر بنی‌هاشم (ع) و عملکرد این تیپ در عملیات‌های مختلفی همچون والفجر۴ به فرماندهی کریم نصر مطرح می‌شود.

در این جلد به تلخ‌ترین حادثۀ زندگی سردار سرتیپ کریم نصر اصفهانی یعنی مجروحیت در عملیات خیبر که به قطع نخاع ایشان منجر شد، اشاره دارد و سپس به حوادث پس‌ازآن و به روزهای سخت درمان در غربت در کشورهای آلمان و انگلیس به امید اینکه روزی باز روی دو پا بایستد، می‌پردازد.

۴۵- بازسازی خرمشهر بعد از جنگ تحمیلی / آرمان‌ها و تجربه‌ها

کتاب «بازسازی خرمشهر پس از جنگ تحمیلی» پژوهشی با موضوع «فرهنگی و اجتماعی» است.

کتاب حاضر در هفت فصل تدوین شده است. در فصل اول علاوه بر بیان تعاریف و مفاهیم بازسازی و رابطه آن با توسعه، به تاریخچه بازسازی پس از جنگ‌های ویرانگر قرن بیستم و دوران معاصر اشاره شده و به بررسی تحلیلی مهم‌ترین تجربه‌ها در رابطه با جنگ و بازسازی پرداخته می‌شود.

فصل دوم کتاب به درس‌های جنگ و بازسازی در کشور لبنان، بوسنی و هرزگوین و قبرس اشاره کرده و نکاتی ذکرکردنی آن را بیان می‌کند. درس‌هایی از بازسازی پس از سوانح و جنگ در ایران به فصل سوم اختصاص یافته است. در فصل چهارم، شرایط تاریخی، جغرافیایی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی دوره‌های انقلاب، جنگ و بازسازی در ارتباط با یکدیگر ارزیابی شده است. فصل پنجم کتاب به جنگ و ابعاد تخریب در خرمشهر اختصاص یافته است.

شرایط و زمینه‌های اداری و سیاسی بازسازی خرمشهر، اقدامات انجام‌شده در قالب برنامه بازسازی، روند بازسازی خرمشهر و نحوه سازمان‌دهی و نهادهای آن، زمینه‌های تأثیرگذار بر روندها و مقاطع بازسازی، موضوعات فصل ششم این کتاب را به خود اختصاص داده است.

فصل هفتم و پایانی کتاب شرایط پایان رسمی دوره بازسازی را بررسی کرده و دیدگاه‌های مردم و مسئولان در آن ارائه شده و نیز اقدامات تکمیلی که در دو دهه پس از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵ در خرمشهر صورت گرفته است، به‌طورکلی مطالعه و ارزیابی شده است.

۴۶- روزشمار جلد نوزدهم: آزادسازی خرمشهر

این کتاب با عنوان آزادسازی خرمشهر؛ پایان رویای تجزیه ایران، وقایع نظامی و سیاسی ۶۲ روز از دوران جنگ عراق و ایران در دوره زمانی ۱۳۶۱/۰۲/۰۱ تا ۱۳۶۱/۰۳/۳۱ را دربر می‌گیرد و در ۱۱۶۴ صفحه به قلم ابوالقاسم حبیبی منتشر شده است.

در این کتاب محقق با بهره گیری از منابع غنی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس علاوه بر تشریح رخدادهای مربوط به طراحی و اجرای عملیات بزرگ بیت المقدس (آزادسازی خرمشهر) موضوعات دیگری نظیر مباحث و مسائل مربوط به ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر، حملات عراق به اهداف غیر نظامی در داخل ایران، تلاش‌های نهادهای منطقه‌ای و بین المللی برای برقراری آتش بس، اقدامات گروه‌های مسلح ضد انقلاب و مقابله نیروهای خودی با آن، حمله رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان و اعزام گروهی از نیروهای ایران به سوریه، افشای طرح توطئه کودتای قطب زاده و … را گزارش کرده است.